(ایران تورکلرین یاشاییش یئرلری : مناطق زندگی ترکان ایران )

با سپاس از استاد سالاریان مدیر وبلاگ زبان وادبیات ترکان خراسان

آمار جالب و مستند از شهرهای ترک نشین ایران :

با 50 -40  کیلومتر فاصله از اصفهان به طرف غرب و جنوب غربی آن، زبان مردم شهرکرد، سامان، چادگان، فریدن و روستاهای اطراف، بختیاری و ترکی است که متفاوت از فارسی دری اصفهان است.

و با فاصله کمی از شهر ری (تهران) و به طرف شمال، زبان روستاییان اطراف تهران و زبان مردم استان مازندران طبری است و قابل درک برای مردم ری و تهران نیست. به شرق هم که حرکت کنی چیزی از زبان سمنانی نمی فهمی؛ به طرف شمالغرب هم که بروی زبان مردم، گیلکی و تالشی است و قابل فهم برای تهرانی ها نیست و این زبان ها مخلوطی از بازماندگان زبان کاسپی های بومی و دیگر زبان های مهاجر بعدی است که به مراتب قدیمی تر از زبان فارسی دری است.

از طرف غرب هم زبان تات نشین های بوئین زهرا و زبان های غیر ترکی شمال قزوین زبانی است از بازمانده های زبان پهلوی و متفاوت از فارسی دری و غیر قابل درک برای مردم شهر ری و تهران. غرب و جنوب تهران هم که اطراف قزوین، لوشان، منجیل و کرج و شهریار و قم و اراک و ساوه باشد ترک زبانند؛ زبان مردم کرد، لر و بلوچ هم زبانی است متفاوت از فارسی دری!

در سایر شهرهای بزرگ و مرکزی هم وضعیت تقریبا به همین منوال است؛ لکن مردمی که به زبان ترکی صحبت می کنند با صدها، بلکه با هزارها کیلومتر فاصله از هم و در دورافتاده ترین روستاها زبان هم را می فهمند و مشکلی در برقراری ارتباط با همدیگر ندارند. مثلا زبان ترکی شهر تبریز با فاصله چند صد کیلو متری، با زبان یکی از روستاهای دور افتاده دشت مغان تفاوت چندانی حتی در لهجه ندارد، و یا زبان ترکی یکی از روستاهای دور افتاده شهر گنجه در جمهوری آذربایجان با زبان ترکی دور افتاده ترین روستای شهر زنجان یا قزوین و به فاصله بیش از هزار کیلومتر آنچنان به هم نزدیک است که تفاوت آنها فقط در لهجه، یعنی در پسوند بعضی از فعل هاست که مشکلی در ریشه فعل ایجاد نمی کند و معنی کلمات و جملات تغییر نمی یابد.

همه این موارد نشان دهنده بومی بودن زبان ترکی در مناطقی است که این زبان در آن مناطق صحبت می شود. حتی ترکان قشقایی و پیچاقچی های سیرجان و مردم افشار کرمان که همچون جزیره ای در بین فارس زبانان مانده اند و از آذربایجان فاصله بسیار دارند در صحبت کردن با مردم تبریز و باکو و دیگر ترکان دچار هیچ گونه مشکلی نیستند!

همچنین تفاوت زبانی یک ترک تهرانی با ترک استانبولی ترکیه که یکی در قاره آسیا و دیگری در قاره اروپا قرار دارد هم با فاصله چند هزار کیلومتری آنچنان نیست که زبان همدیگر را نفهمند، منتها باید ساکنین هر دو شهر، زبان ادبی ترکی را بدانند و همزبان تهرانی ما نگوید: « همشهری، سیزین دیداریزدان بسیار خوشحال اولدوم!».

منابع :

1- مرجع1: روزنامه همشهری 20/6/83 شماره 3496، مصاحبه با دکتر علی اشرف صادقی.

2- مرجع2: " ترکان و بررسی تاریخ، فرهنگ، هویت و زبان آنها در ایران " نوشته ی: دکتر حسن راشدی، ص 154_ 153_152